Bu makale çökeltilerin ne olduğunu açıklamaktadır. Böylece tortu kelimesinin anlamını, farklı tortu türlerini ve özelliklerinin neler olduğunu keşfedeceksiniz.
Tortu nedir?
Jeolojide tortu , Dünya yüzeyinde mineral, kaya veya organik parçacıkların birikmesidir. Başka bir deyişle çökeltiler, dünya toprağı üzerinde biriken katı parçacıkların topluluğudur.
Tortular, kayaların bozulması veya erozyonu gibi doğal olaylardan kaynaklanır, daha sonra parçacıklar rüzgar veya su etkisiyle, örneğin meteorolojik yağışlarla veya su yüzeyinin veya yer altının dolaşımıyla taşınır. Kısaca çökeltiler doğal sebeplerle oluşur.
Tortuların, sonunda kayalar halinde katılaşana kadar çok uzun süreler boyunca stabil kalabileceğini unutmayın. Bu jeolojik süreç milyonlarca yıl sürebilir.
Öte yandan tortu, bir sıvının içinde bulunan ve sıvının hareketsiz durumdayken dibine çöken katı madde de olabilir, bu işleme sedimantasyon denir. Ancak bu yazımızda yukarıda gördüğümüz sediment tanımına odaklanacağız.
Tortu Çeşitleri
Sedimentler aşağıdaki tiplere ayrılabilir:
- Kırıntılı (kırıntılı) çökeltiler : Mekanik hava koşullarının neden olduğu çökeltiler. Bu tür çökeltiler rüzgar, sıcaklık değişimleri, yağış vb. gibi doğal olayların etkisinden kaynaklanır.
- Kimyasal çökeltiler : Bunlar, kendilerini çözen suyun buharlaşmasıyla veya çözünmeyen maddeler üreten kimyasal reaksiyonlarla çöken mineral tuzlardır.
- Biyokimyasal tortular : Kemikler, kabuklar, spiküller vb. gibi canlıların inorganik kalıntılarından oluşurlar.
- Organik tortular : Canlıların gövdeleri, dalları veya mikroorganizma kalıntıları gibi organik madde kalıntılarından oluşur.
Tortu özellikleri
Sedimanların üç ana özelliği tane boyutu, bileşimi ve tane profilidir.
- Tane büyüklüğü : Sedimanların tane boyutuna bağlı olarak farklı parçacık sınıflarına ayrılırlar.
- Bileşim – Tortuların kimyasal bileşimi de önemlidir çünkü farklı mineral türlerini ayırt etmemize olanak tanır.
- Tane profili – üç parametreye göre tanımlanabilir: şekil, yuvarlaklık ve yüzey dokusu.
- Şekil – Bir parçacığın şekli, ana eksenlerinin uzunluğu ölçülerek belirlenir ve bu bilgiyle farklı parçacıkların küreselliği karşılaştırılabilir.
- Yuvarlaklık – Bir parçacığın kenarlarının ve köşelerinin keskinliğini açıklar.
- Yüzey dokusu : Bir parçacığın yüzeyinin delikler, kırıklar, çıkıntılar, çizikler vb. nedeniyle hasar görüp görmediğini bize bildirir. Tortuların bu özelliği, taşınmanın geçmişini anlamak için çok faydalıdır.
Sedimantoloji
Sedimantoloji , sedimanların incelenmesiyle ilgilenen jeolojinin dalıdır. Başka bir deyişle sedimantoloji, çökelti şeklinde biriken maddelerin oluşum, taşınma ve birikme süreçlerini analiz eder.
Spesifik olarak, sedimantoloji sadece çökeltilerin incelenmesine değil aynı zamanda çökeltilerin birikmesiyle oluşan kayalar olan tortul kayaların incelenmesine de odaklanır.
Sedimentoloji 19. yüzyılın sonlarında doğmuştur ve daha doğrusu sedimantoloji ismi 1932 yılında Coslett Herbert Waddell tarafından önerilmiştir. 1960’lı yıllarda sedimantoloji, hidrokarbonların kullanımı sayesinde büyük bir büyüme yaşamıştır, çünkü bu bilim dalına dair bilgi Hidrokarbonların olası birikimlerini belirlemek mümkündür. Günümüzde sedimantolojik çalışmalar çevre yönetimiyle ilgilidir.